Supersonische zakkenrollers

Samen met een vermogende oom heb ik in de jaren negentig wat aan beleggingen gedaan en dat ging destijds redelijk goed. Hij liet de besluiten goeddeels aan mij. Niet dat ik er verstand van had. Ik deed mee voor zover ik er wat van begreep, de aandelen werden meer waard zoals alles meer waard werd en ik deed alleen niet mee aan wat me heel eigenaardig voorkwam. De Belgische pionier in spraakherkenning leek me te mooi om waar te zijn en die is groot geworden en failliet gegaan zonder dat ik er wat mee te maken had, de Twentse automatiseerder voor wie de sky the limit was kwam me onwaarschijnlijk voor en ook die ontplofte zonder dat ik op de scherven zat en de vrouw die miljardair werd door internetmodems joeg me de stuipen op het lijf met haar reclamespotje rond de van het paard gevallen Superman-acteur dus die afgang bleef me ook bespaard.

Het ging dus een jaar of tien goed door wat ik niet deed, door de kansen die ik aan me voorbij liet gaan, niet door bijzondere inzichten.

De afgelopen tien jaar hebben we er nauwelijks naar om gekeken. De ene crisis na de andere, en beursindexen die dagelijks stuiteren zonder dat de commentatoren er een geloofwaardig verhaal bij weten te schrijven.

Oom is de afgelopen jaren zuinig geweest, hij heeft alles al, zo af en toe verkoopt hij wat, en hij zou intussen weer wat kunnen beleggen. Hij streeft niet naar onmetelijke rijkdom maar vindt het wel prettig als er aan het eind van het jaar na het goede leven nog ongeveer evenveel over is. En volgens econoom (in de media heet hij "topeconoom" wat ik een beetje griezelig vindt omdat het zo lijkt op "topcrimineel") Piketty is dat vandaag de dag heel goed mogelijk:


Hoe krijgen we oom zijn vermogen op kruissnelheid zonder dat we onderweg neerstorten?

Ik ben met hem op bezoek geweest in een statige villa waar we gratis tussen hele mooie wagens in de tuin mocht parkeren. De receptioniste bracht thee op een mooi dienblad en twee vriendelijke adviseurs ontvingen ons met alle égards. De afgelopen jaren hadden we weinig contact gehouden dus er was van alles bij te praten. Ik probeerde me voor te stellen hoe de werkelijk vermogende mensen zich voelen, als de pater familias zijn zaak heeft verkocht en ze nu eindelijk kunnen genieten van een rijk en voornaam leven onder de hoede van private banking. 

Mijn schoonzoon Bobby raadde me een paar weken geleden een boek aan over de beurs op Wall Street en de andere beurzen die op dezelfde leest geschoeid zijn: Flash Boys: A Wall Street Revolt  door Michael Lewis. Een fascinerend boek waarin wordt uitgelegd hoe banken en beurshandelaren dagelijks op legale manier tientallen miljoenen roven uit de beurs van naïeve particulieren  en goedwillende pensioenfondsen.

Het heeft allemaal met snelheid te maken.

(Zie ook het artikel over Flash Boys in the New York Times.)

Stel je een drukke marktplaats voor. Honderden klanten en handelaren staan met elkaar rond de marktraampjes en overal worden portemonnees getrokken, wordt geld gewisseld, terugbetaald, bijbetaald en ingepakt. Er zijn ook zakkenrollers maar die pakken niet de hele portefeuille van een slachtoffer: ze stelen een beetje van IEDEREEN terwijl ze zelf ongrijpbaar en volstrekt legaal te werk gaan.

De zakkenrollers op deze markt hebben namelijk een bijzonder voordeel: zij kunnen de tijd voor alle anderen vertragen. Een seconde voor de anderen duurt voor hen duizend seconden. Een honderdste seconde voor een argeloze klant duurt voor de zakkenroller tien lange seconden waarin hij van diverse klanten de portemonnee kan pakken, geld bij de een weghalen, wisselen bij de ander, overal wat van af halen en in zijn eigen zakken stoppen.

Niemand heeft in de gaten dat hij een dubbeltje mist maar bij iedere beweging wordt iedereen gerold.

De marktkooplieden weten niet precies hoe de zakkenrollers het klaarspelen maar we zijn op de hoogte en ze krijgen aan het einde van de dag altijd een ruime fooi van de zakkenrollers.

De toezichthouders, benoemd door de overheid, lopen rond, kijken streng of alles wel netjes gaat maar ze hebben niet de middelen om net zo snel te zijn als de zakkenrollers. Telkens als ze al het geld gaan tellen, blijkt de som van alle centen te kloppen, maar ze hebben niet door dat een deel van dat geld intussen in andere zakken zit dan kort tevoren.

Dave Lauer in De Wall Street Code door Marije Meerman

Terwijl ik in Flash Boys lees, zie ik pas dat ook anderen zich hier al in hebben verdiept, zoals Marije Meerman die De Wall Street Code maakte, een documentaire over de digitale revolutie op Wall Street, waar computers de koersen zo snel manipuleren dat de mens aan zijn scherm er geen erg in heeft. Wij lezen over het koersverloop op een dag terwijl de computers die de handel bepalen een heel ander landschap zien: het koersverloop over een aantal milliseconden, tegelijk bekeken en vergeleken tussen dozijnen verschillende beurshandelsplaatsen in de wereld.

Op 2 april dit jaar, de dag dat Flash Boys verscheen, was er direct een verhit debat tussen Brad Katsuyama, een van de helden uit het boek en een van de mannen die een concurrent in hem zien omdat Katsuyama een beurs heeft opgericht waar snelle jongens geen voorrang krijgen:


Is het vandaag de dag nog mogelijk te beleggen zoals ik dat in de jaren negentig deed? Zijn valstrikken als Baan, WorldOnline en Lernout & Hauspie ook nu nog te vermijden of is het veel erger, ben je tegenwoordig hoe dan ook met huid en haar het slachtoffer op de beleggingsmarkt waar onzichtbare gauwdieven met de snelheid van het licht door je beleggingsportefeuille gaan?

Uit "Flash Boys"

De hoofdpersonen van "Flash Boys" zijn weinig optimistisch.

Uit "Flash Boys"

Eric Hunsader

Nog een mooie documentaire van Marije Meerman: De Alchemisten van Wall Street over de kleine clan van wiskundigen en natuurkundigen die een wetenschappelijke loopbaan hadden opgegeven voor een de kans om fortuinen te verdienen voor zichzelf en hun opdrachtgevers, de banken en beurshandelaren, alles natuurlijk ten koste van de kleine spaarders, de pensioenfondsen en de beleggers die geloofden dat ze investeerden in bedrijven en zouden meeprofiteren van de bedrijfswinst die dankzij hun investering kon worden behaald.

Ik lees en kijk verder en zoek intussen naar het antwoord op de vraag wat oom te doen staat. Als je zelf aandelen wil kopen, heb je in feite geen enkele informatie voorhanden die iets zegt over de werkelijke waarde van dat aandeel. Het is allemaal fictief en overeind gehouden door teksten, zorgvuldig samengestelde zinnen waarin verwachtingen worden gewekt, waarmee vertrouwen wordt uitgestraald en waaronder de gevaren zodanig worden toegedekt dat men later niet kan zeggen dat er niet op is gezinspeeld.

Toen ik een jaar of tien geleden als redacteur een keer voor een accountant een beleidsdocument redigeerde, kwam ik een zin tegen waarvan ik de strekking totaal niet begreep. De zin liep wel, hij was niet hoogdravend maar leek me betekenisloos terwijl er toch ongebruikelijke woorden in stonden. "Laat dat maar zo staan", werd me gezegd, "we moeten daar later nog een betekenis aan geven, als het nodig mocht zijn."

Het kopen en verkopen van aandelen in de portefeuille overlaten aan de bank? Na alle eerdere beursellende en de teloorgang van sommige banken en het met staatssteun "redden" van banken die zo groot waren dat ze een heel land in hun val zouden kunnen meesleuren moeten kleine beleggers worden beschermd. Of in elk geval moeten ze kunnen kiezen voor beleggingsprofielen. De een kiest voor "heel voorzichtig" met weinig of geen rendement en de ander voor "spannend" met hoge winstkansen en ook het gevaar alles te verliezen.  Maar garanties worden niet gegeven en als de hele beurs onderuit gaat, dan is alles verloren, ook voor wie het "koudwatervrees" pakket had gekocht. Ook als de beurs onderuit gaat zijn er winnaars maar die zijn dan al discreet verdwenen en het zijn niet de kleine beleggers, de pensioenfondsen en verenigingen. Zij vormen de "lekkere hapjes" voor de echte beleggers, zo vertelde een van de insiders in de bovengenoemde documentaires. Het laaghangend fruit. Easy meat.

Stel dat er geen relaties meer zouden bestaan en dat alle amoureuze contacten alleen mogelijk waren in bordelen, gedreven door allerlei volk dat er ingewikkelde tarieven voor rekende. In het ene bordeel was het gratis wonen maar betaalde je de drank, in het andere betaalde je huur en was het eten gratis, in het volgende kregen mannen betaald en in het bordeel daarnaast de vrouwen maar in alle gevallen ging er een wisselend percentage naar de exploitant die alles mogelijk maakte en de eigenaren veranderden meermalen daags van naam en plaats. Wat dan te doen?

Oom zou zelf, met wat familieleden die daar zin in hebben, een onafhankelijk café kunnen beginnen, met eigen geld, en dan het rendement halen uit winst op kopjes koffie. Of een boek uitgeven en zien hoeveel mensen het willen kopen, maar voor zulke activiteiten ontbreekt de know-how. Het zijn geen ondernemers. Een ondernemer vinden die we vertrouwen en hem zelf geld toevertrouwen? Zie ik evenmin gebeuren.

Kijk ook naar Money & Speed: Inside the Black Box eveneens door Marije Meerman.

En een kwartiertje "60 Minutes":



Er zijn ook critici die vinden dat "Flash Boys" te pessimistisch is. De supersnelle "algo's", de computerprogramma's die gebruik maken van kleine prijsverschillen concurreren ook met elkaar en zorgen er juist voor dat die verschillen miniem blijven, is de redenering. Er bestaat niet zoiets als een "fair price" omdat er altijd iemand slimmer is, iemand die meer weet, of iets eerder weet dan een ander.

De mannen die willen afdingen op wat er in "Flash Boys" wordt verteld ontwijken echter de feiten. Ze mikken erop het boek belachelijk te maken, ze beweren dat het allemaal veel ingewikkelder in elkaar zit, dat de markt niet goed begrepen wordt, dat het weliswaar nooit helemaal ideaal is maar dat er voortdurend aan verbeteringen wordt gewerkt, dat de overheid heel goed toezicht houdt en dat er kansen liggen voor wie toehapt. Kortom, de redeneringen die we kennen van spindokters en ik denk dat iedereen inmiddels hun manier van praten herkent.  "Ik herken me niet in het geschetste beeld" zegt de oplichter tegen de enquetecommissie, "ik werp deze beschuldigingen verre van mij", zonder dat wordt ingegaan op de aard van de beschuldiging.

Ben ik nu iemand geworden die in complottheorieën gelooft terwijl het zo winstgevend zou zijn om te geloven in de kansen op de beleggingsmarkt?

In de NRC las afgelopen week ik over het leven van bankier Schmittmann, iemand die veel beter dan ik zal hebben geweten hoe de financiële wereld in elkaar steekt. Hij zou zelfs directeur van ABN Amro worden, al werd daar op het laatste moment een ander voor in de plaats geschoven. Bij wijze van troost had hij recht op 18 miljoen Euro maar omdat de bankencrisis net was uitgebroken kon minister Bos daar bezwaar tegen maken en moest hij het doen met slechts 8 miljoen.

Om te voorkomen dat hij er ook nog belasting over zou moeten betalen, investeerde Schmittmann het belastingvrij in scheepsbouw. Hij leefde gelijk voorheen op grote voet als een heer van stand die overal weet van heeft zonder op de details te hoeven letten, tot ook dit kaartenhuis in elkaar stortte en hij geen betere oplossing zag dan zijn gezin en zichzelf om het leven te brengen.

Als zo'n knappe kop al niet weet hoe het moet, wat zal een kleine belegger dan beginnen? Zijn drama betekent overigens niet dat de bank onbetrouwbaar is. Schmittmann sloeg juist de adviezen van zijn collega's van private banking in de wind en voer zijn eigen koers, de ondergang tegemoet.

Het lijkt me dat er weinig op tegen is om aandelen te kopen in een bedrijf, of geld uit te lenen aan dat bedrijf als je vertrouwen hebt in de mensen en het product en vervolgens de vruchten te plukken in de vorm van waardestijging en/of dividend als het bedrijf inderdaad goed wordt geleid. Ook wanneer je die aandelen koopt op een markt waar zakkenrollers opereren die ervoor zorgen dat je altijd een fractie teveel betaalt.

Maar indien het de bedoeling is aandelen te kopen en een poosje later weer van de hand te doen als ze om wat voor reden dan ook tijdelijk meer waard zijn geworden en weer wat anders te kopen waarvan je hebt gehoord dat er stijging in zit... dan stap je in een spel waarvan je de finesses total niet overziet en dat nu anders dan tien jaar geleden wordt gespeeld en gewonnen door mensen achter machines die zonder een ogenblik te aarzelen alles vernietigen als er winst mee te behalen is.

Zelfs hun eigen bedrijven zouden ze er, om de vijftien jaar, voor de lucht in blazen als ze er op kunnen rekenen dat ze door regeringen uit de brand worden geholpen. Het enige dat ervoor nodig is, is ervoor te zorgen dat de oorzaak van de krach niet te verklaren is voor de leek, of voor de goedwillende toezichthouders.

Nog een kijktip: Het brein van de bankier met Joris Luyendijk.

En een volgend boek: Broken Markets door Sal Arnuk en Joseph Saluzzi, een aanrader volgens Michael Lewis.

Een boek met dezelfde titel is er ook van Kevin Mellyn.

Uit "Broken Markets" door Kevin Mellyn

Misschien is het veiligste nog te doen wat Michael Lewis doet. Hij koopt index-fondsen en kijkt daar verder niet meer naar om. Stijgt de index van alle voor de index geselecteerde bedrijven, dan gaat het hem goed en het gaat hem pas slecht als over een lange periode alle fondsen in het rood blijven staan maar tot nu toe is dat altijd weer goed gekomen. Je hoeft dan weinig te kopen of te verkopen en bent zo niet overgeleverd aan de handelaren. Als je het via de bank doet, ben je wel de vaste (lage) prijs kwijt voor beheerswerk dat ze niet aan je portefeuille hoeven te besteden, maar je hoeft er evenmin van wakker te liggen dat er misschien in vreemde derivaten wordt belegd of dat er schandalen van komen.

Meer links:

http://onsgeld.nu